Η κρίσιμη μάζα είναι ένας όρος που εμφανίζεται από κείμενα αυτοβελτίωσης, μέχρι κοινωνικά άρθρα. Αρκετοί άνθρωποι έλκονται από την ιδέα αυτή, που υποστηρίζει ότι αν μια συνήθεια, σκέψη ή πρακτική ξεπεράσει έναν συγκεκριμένο αριθμό ατόμων που την έχουν οικειοποιηθεί, τότε αυτή γίνεται κτήμα όλης της ανθρωπότητας!
Το φαινόμενο του εκατοστού πιθήκου, που σχετίζεται με τον όρο κρίσιμη μάζα, έγινε δημοφιλές τη δεκαετία του 1970, από το βιολόγο Lyall Watson. Μέσα στο βιβλίο του "Lifetide" του 1979, υποστήριζε ότι κάποιοι πίθηκοι για να απαλλαγούν από τα χώματα και τις λάσπες, έμαθαν να πλένουν τις γλυκοπατάτες τους στη θάλασσα της Koshima, στην Ιαπωνία. Όταν ο αριθμός των πιθήκων που απέκτησαν αυτή τη συνήθεια έγιναν 100, τότε σχεδόν όλοι οι πίθηκοι έκαναν το ίδιο πράγμα. Ο Watson βασίστηκε σε κάποιες έρευνες του 1950 για τα παραπάνω, οι οποίες πλέον γνωρίζουμε ότι όχι μόνο δεν επαληθεύουν τη συγκεκριμένη θεωρία, αντίθετα μάλιστα ορισμένες ηλικιακές ομάδες δεν έμαθαν καθόλου αυτή τη συμπεριφορά. Επίσης, ο ίδιος δυστυχώς δεν επικοινώνησε ποτέ με τους αρχικούς ερευνητές και έχει παραδεχτεί δημόσια ότι το συγκεκριμένο κείμενο ήταν μια δική του επινόηση, όπου εξ αρχής τόνιζε ότι είναι βασισμένη σε φήμες. Άλλωστε μιλάμε μόνο για μερικές παραγράφους που υπήρχαν στο βιβλίο του.
Το «πρόβλημα» όμως έγκειται στο γεγονός ότι πάνω σε αυτές τις παραγράφους βασίστηκαν αρκετοί συγγραφείς της Νέας Εποχής και επηρέασαν έναν μεγάλο αριθμό πνευματικών δασκάλων και κειμένων αυτοβελτίωσης, ενώ συμμετείχαν και επιστήμονες, οι οποίοι κατέληξαν ότι "το ελάχιστο όριο το οποίο απαιτείται για να διαμορφωθεί το μορφογεννητικό πεδίο σε μια κοινή σκεπτομορφή, η οποία μπορεί να αλλάξει τα πεπρωμένα μιας περιοχής, ή ενός λαού, ή και του κόσμου ολόκληρου, είναι ένα σταθερό νούμερο: η τετραγωνική ρίζα του ενός εκατοστού ενός πληθυσμού". Ως εκ τούτου είναι πολύ πιθανό να συναντήσει ένας αναγνώστης κείμενα που υποστηρίζουν ότι για την αλλαγή στην Ελλάδα π.χ. χρειάζονται 300 άτομα, για ολόκληρο τον πλανήτη 7.000 κτλ. Τα νούμερα αυτά εμφανώς είναι πολύ μικρά. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι υπάρχουν τόσα άτομα σε διάφορες κοινωνικές ομάδες που υποστηρίζουν διάφορες ιδέες, χωρίς όμως αυτές να έχουν διαδοθεί. Υπάρχουν όμως και ομάδες που διαστρεβλώνοντας την εξήγηση του φαινομένου, νομίζουν ότι είναι το κέντρο του κόσμου! Άτομα δε που ηγούνται αυτών των μικρών ομάδων, αντί να προσπαθήσουν να επεκταθούν και να συνεργαστούν με άλλες, επιλέγουν να μένουν στάσιμοι στον κύκλο επιρροής τους.
Αν και η ιδέα αυτή έχει διαψευσθεί λοιπόν, με ένα περίεργο παιχνίδι της ζωής, ο αριθμός των ατόμων που την υποστηρίζουν είναι αρκετά μεγάλος, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται ως αληθής στη συνείδηση πολλών ανθρώπων. Είναι δυνατόν πράγματι λίγοι άνθρωποι να μπορούν να αλλάξουν το νοητικό κλίμα μιας τεράστιας περιοχής; Και πώς οι επιστήμονες μέτρησαν το πεδίο μιας σκεπτομορφής;
Ακόμα και αν ίσχυε το φαινόμενο του εκατοστού πιθήκου, έστω και μεταφορικά, και αν μετά από αυτό υποθέσουμε ότι την ίδια στιγμή δημιουργείται και μια κρίσιμη μάζα (με ίδια νούμερα) αντιθέτων σε μια νέα ιδέα (να πλυθούν οι γλυκοπατάτες στην κοινωνία των πιθήκων ήταν όντως κάτι νέο και εξαιρετικά καινοτόμο!), τότε τί; Ποιά κρίσιμη μάζα υπερισχύει; Η πολυπληθέστερη; Η παλαιότερη; H πιο δυνατή; Η πιο επικοινωνιακή; Ποιό στοιχείο αποτελεί βασικό κριτήριο; Το προφανές; Tο λογικό; Tο συνηθισμένο; Tο νέο; Tο παλιό; Tο πιο συμφέρον;
Ποιά είναι λοιπόν αυτή η "κρίσιμη μάζα" υποστηρικτών που θα εμποδίσουν το καινούργιο να έρθει; Τί είναι αυτό που μας εμποδίζει να αφήνουμε τις παλιές ιδέες; Τί είναι αυτό που εμποδίζει μια νέα ιδέα, όπως η διάψευση της θεωρίας, από το να διαδοθεί; Και το πιο σημαντικό, πόσο έτοιμοι είμαστε να δεχτούμε ότι οι ιδέες μας δεν είναι αληθείς; Είμαστε άραγε έτοιμοι να ερευνήσουμε αν τα πιστεύω μας επαληθεύονται;
