Το 1967 η Philippa Foot παρουσίασε το δίλημμα του τρένου (the Trolley Problem) και πολύ γρήγορα έγινε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα τόσο της ηθικής όσο και της φιλοσοφίας. Το δίλημμα έχει ως εξής: Στις σιδηροδρομικές γραμμές είναι δεμένοι πέντε ανυποψίαστοι άνθρωποι και ένα τρένο πλησιάζει προς το μέρος τους φρενάροντας. Εσύ στέκεσαι πάνω στην πεζογέφυρα που διασχίζει κάθετα τις γραμμές του τρένου και βλέπεις το δράμα να εκτυλίσσεται. Αν δεν ακινητοποιηθεί το τρένο οι πέντε άνθρωποι σίγουρα θα σκοτωθούν.
Δίπλα σου, πάνω στην πεζογέφυρα, στέκεται ένας εύσωμος άνδρας. Αν τον σπρώξεις και πέσει από τη γέφυρα πάνω στις ράγες, το βαρύ σώμα του θα επιβραδύνει και τελικά θα σταματήσει το τρένο, με αποτέλεσμα οι πέντε άνθρωποι να σωθούν. (Δεν μπορείς εσύ ο ίδιος να σταματήσεις το τρένο πηδώντας από τη γέφυρα, μόνο ο εύσωμος άνδρας είναι αρκετά βαρύς). Θα σκότωνες τον εύσωμο κύριο;
Αν τώρα στο σενάριο το ένα άτομο που θα πρέπει να σκοτώσετε για να σώσετε τους πέντε, είναι το παιδί σας, ο γονέας σας ή ο αδελφό σας; Λιγότερο από περίπου το ένα τρίτο των ερωτηθέντων θα επέλεγε να σώσει τους πέντε σε μια τέτοια περίπτωση!
Τι δείχνουν όλα αυτά για την ανθρώπινη φύση; Μπορούμε και κάνουμε σε κλάσματα δευτερολέπτου υπολογισμούς που έχουν ως αποτέλεσμα τη δολοφονία κάποιου συνανθρώπου μας και επιπλέον αλλάζουμε απόφαση αν ο κίνδυνος αφορά ένα μέλος της οικογένειάς μας.
Αρκετοί ψυχολόγοι, συμπεριλαμβανομένου του Ντάνιελ Κάνεμαν, ο οποίος τιμήθηκε το 2002 με το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών Επιστημών για τη μελέτη του πάνω στους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων, πιστεύουν ότι το μυαλό χρησιμοποιεί δύο διαφορετικά διανοητικά συστήματα: ένα για γρήγορες, ενστικτώδεις αποφάσεις και ένα άλλο που κάνει πιο αργές και αιτιολογημένες επιλογές.
Αυτά τα δύο συστήματα μπορεί να έρθουν σε σύγκρουση, όπως για παράδειγμα στο δίλημμα του τρένου, όπου φυσιολογικοί άνθρωποι έχουν μία ηθική αποστροφή απέναντι στον φόνο (το ενστικτώδες σύστημα), παρά ταύτα αναγνωρίζουν ότι ένας θάνατος, από μαθηματικής σκοπιάς, είναι προτιμότερος από πέντε (το αιτιολογικό σύστημα).
Φανταστείτε τώρα ότι είστε ένας χειρούργος μεταμοσχεύσεων και έχετε πέντε ασθενείς, όλους με ανάγκη για άμεση μεταμόσχευση: καρδιάς, πνευμόνων, οτιδήποτε, χωρίς να βρίσκεται το κατάλληλο μόσχευμα.
Ένας νεαρός ταξιδιώτης έρχεται στο νοσοκομείο για ένα συνηθισμένο τσεκ-απ και αποδεικνύεται, υποθετικά, ότι τα όργανά του είναι συμβατά και με τους πέντε ασθενείς. Θα ήταν σωστό να σκοτώσετε τον νεαρό ταξιδιώτη, προκειμένου να ληφθούν πέντε όργανα του και να μεταμοσχευθούν στους ασθενείς σας;
Οι περισσότεροι απαντούν με ένα απόλυτο όχι. «Όχι, αυτό απλά δεν είναι σωστό…». Οι άνθρωποι κατακρίνουν τον φόνο όσες ζωές και αν σωθούν.
Άραγε μια κοινωνία που θα επέτρεπε ή ακόμα και θα συγχωρούσε την θυσία μιας ζωής έναντι πολλών, ως μέρος του πολιτισμού της, θα είχε πιθανότητες να επιβιώσει για πολύ;
Η απάντηση είναι όχι. Σε βάθος χρόνου, κανένα άτομο δεν θα ήταν διατεθειμένο να συμμετέχει σε μια κοινωνία, κάνοντας τις αναγκαίες παραχωρήσεις και θυσίες, όσα και αν είναι, τελικά, τα κέρδη από αυτήν την συμμετοχή, όταν θα κινδύνευε ανά πάσα στιγμή να θυσιαστεί, για να ζήσουν κάποιοι άλλοι που δεν είναι καν στενοί συγγενείς του.
Η ηθική εξελίσσεται μαζί μας, όπως και ο αλτρουισμός μας. Όσο και αν θέλουμε να πιστεύουμε ή έστω να ελπίζουμε σε μια κοινωνία ηθικά άρτια, πρέπει να παραδεχθούμε ότι πραγματικός αλτρουισμός δεν υφίσταται, δεδομένου ότι όλες οι ενέργειές μας έχουν κατά βάση εγωιστικά κίνητρα.
(Πηγή: Ανθολόγιον)
